Hệ luỵ khôn lường

Vì thiếu công ăn việc làm mà từ nhiều năm nay, tình trạng người dân tại một số địa phương miền Đông của tỉnh xuất cảnh, vượt biên trái phép sang Trung Quốc tìm việc làm diễn ra hết sức phức tạp. Với người lao động trái phép, những nơi họ đến luôn rình rập những rủi ro, nguy hiểm khôn lường trong khi việc quản lý cũng như xử lý hoạt động trái phép này của các cơ quan và ngành chức năng vẫn đang gặp rất nhiều khó khăn.

Người Việt Nam xuất cảnh lao động trái phép do Trung Quốc bắt giữ, trao trả cuối năm 2016 qua Cửa khẩu Quốc tế Móng Cái.

Tiền mất, tật mang

Theo giới thiệu của một người quen, trong vai người đi tìm việc làm, chúng tôi gặp Trần Văn Q., một người làm nghề lái đò trên sông Ka Long tại một quán nước chè gần cổng Bến xe khách Móng Cái. Lúc này, Q. bảo chúng tôi chờ một chút vì Q. đang bận việc với mấy người ngồi cùng bàn nước. Sau một lúc, thấy Q. nhận của 4 người kia một số tiền khá lớn và hẹn thời gian, địa điểm vào chiều tối cùng ngày Q. sẽ đưa sang Đông Hưng (Trung Quốc).

Ngồi với chúng tôi, Q. cũng cho biết: 4 người vừa rồi tối nay sẽ được Q. đưa sang Đông Hưng bằng đò với giá 1.300 tệ (khoảng 5 triệu đồng) rồi sang bên Đông Hưng sẽ có người đón, đưa đến nơi làm việc với mức lương khá cao. Nếu chúng tôi đồng ý đi cùng thì cũng với giá đó, còn đi 2 người thì giá 1.500 tệ. “Sang bên kia làm việc có chỗ ăn, chỗ ở đàng hoàng, mỗi tháng sẽ bỏ ra được khoảng 10 triệu đồng” - Q. cho biết.

Tìm hiểu, chúng tôi được biết, từ năm 2015 đến nay, Công an các địa phương Móng Cái, Đầm Hà và các lực lượng chức năng đã bắt giữ nhiều vụ đưa người vượt biên trái phép sang Trung Quốc cũng như tiếp nhận hàng trăm người được các lực lượng chức năng Trung Quốc trao trả vì bị bắt giữ trước đó vì hành vi nhập cảnh trái phép. Hầu hết những người vượt biên, xuất cảnh sang lao động ở Trung Quốc đều có hoàn cảnh khó khăn, thuộc diện nghèo khó, không có công ăn việc làm ổn định. Phần lớn trong số họ thường trắng tay trở về, thậm chí thêm nợ nần do mất trắng tiền môi giới, trong khi lương chưa kịp lĩnh đã bị trục xuất về nước.

Anh Phùn Văn Tài, sinh năm 1994, ở bản Lý Sáy Chảy, xã Quảng Lâm (Đầm Hà) là một trong số những người nhập cảnh trái phép bị các lực lượng chức năng phía Trung Quốc bắt giữ vì xuất cảnh trái phép vừa được trao trả. Trong căn nhà nhỏ lụp xụp của gia đình, anh Tài cho biết: Do ở nhà không có việc làm, nhất là khoảng thời gian sau Tết, đồng ruộng không có nước sản xuất nên từ năm 2013, nghe theo một người quen giới thiệu, Tài đã vay hơn 5 triệu đồng liên lạc với một người Việt Nam ở bên Trung Quốc để tìm việc làm. Sau khi được đưa sang bên Đông Hưng (Quảng Tây, Trung Quốc) bằng đò sắt, Tài được một người Trung Quốc đưa vào sâu trong nội địa mà Tài cũng không biết là ở đâu để vào làm ở xưởng sản xuất các loại cốc, chén, bình thuỷ tinh. Tài làm ở xưởng đó từ 8-12 giờ mỗi ngày với tiền công 8 đồng (8 tệ)/giờ.

Do sức khoẻ yếu, cộng với việc chủ xưởng không trả hết tiền công hàng tháng nên Tài đã tìm cách bỏ việc và quay trở về. Song về nhà gần 1 năm Tài không có công việc gì để làm, trong khi tiền vay để đi lần trước vẫn còn nợ nên vừa rồi Tài quyết định làm sổ thông hành để sang bên đó tìm việc. Tài cho biết, sang bên Trung Quốc tìm việc, chủ thuê không cần bằng cấp, họ không cần giấy tờ gì, chỉ cần có sức khoẻ là họ nhận vào làm việc. Đợt vừa rồi, khi sang Đông Hưng, trong thời gian tìm việc làm và chưa kịp đóng dấu sổ thông hành theo quy định nên Tài bị Công an Trung Quốc bắt giữ khi trong người chỉ có 50 tệ và bị giam giữ hơn 10 ngày rồi được thả về.

Ở bản Lý Sáy Chảy, ngoài Tài còn có không ít thanh niên trẻ xuất cảnh hoặc vượt biên trái phép sang lao động ở Trung Quốc. Anh Chìu Kim Tuấn, Công an viên bản Lý Sáy Chảy cho biết: Do không có việc làm, từ nhiều năm nay, thanh niên trong bản hầu hết đều sang Trung Quốc lao động. Hiện cả bản có khoảng hơn 20 thanh niên thường xuyên lao động bên Trung Quốc.

Chị Voòng Thị Tuyết, sinh năm 2000, ở bản Pạc Này, xã Quảng Đức (Hải Hà) là một trong số 36 người bị lực lượng chức năng Trung Quốc bắt giữ vì nhập cảnh trái phép được thả về năm 2016.

Chị Tuyết cho hay: Đầu năm 2016, tôi và một số người nghe theo môi giới đã làm sổ thông hành để sang Đông Hưng Trung Quốc và được đưa đến làm việc ở một xưởng sản xuất đồ chơi trẻ em tại tỉnh Chiết Giang với giá môi giới là 1.300 tệ, nhưng không phải đóng ngay mà sẽ trừ dần vào tiền công hàng tháng. Làm ở xưởng được gần 3 tháng với tiền công theo người ta nói là 2.000 tệ/tháng thì tôi bị công an bên đó bắt, trong khi chưa lĩnh đồng lương nào. Tôi bị giam hơn 2 tháng thì được trả về nước.

Những trường hợp như anh Tài, chị Tuyết nhập cảnh trái phép lao động ở Trung Quốc bị bắt giữ không phải hiếm ở Đầm Hà, Hải Hà. Hàng năm, phía bên Trung Quốc bắt giữ hàng nghìn người Việt Nam nhập cảnh trái phép, trong đó có hàng trăm người Quảng Ninh. Theo những người trong cuộc, có thể do chính người sử dụng lao động phía bên Trung Quốc tố giác với cơ quan chức năng đến bắt người lao động trái phép để không phải trả lương.

Cán bộ chiến sỹ Đồn Biên phòng Bắc Sơn và chính quyền xã Bắc Sơn (Móng Cái) tuyên truyền cho người dân thôn Phình Hồ về pháp luật và chính sách cư dân biên giới.

Quyết liệt ngăn chặn

Theo thống kê của Công an huyện Hải Hà, tính đến hết tháng 3 năm nay, toàn huyện có 376 người đang lao động phía bên Trung Quốc. Con số này giảm hơn rất nhiều so với hơn 1.200 người cùng thời điểm trong năm 2015 và hơn 700 người hồi đầu năm 2016. Qua rà soát, cả huyện Hải Hà chỉ có xã Cái Chiên là không có người đi lao động trái phép ở Trung Quốc.

Còn tại huyện Đầm Hà, Công an huyện đã thống kê được vào thời điểm cuối tháng 2, toàn huyện có 228 công dân xuất cảnh sang Trung Quốc lao động bất hợp pháp. Trong năm 2016, có 42 người xuất cảnh sang Trung Quốc bị các cơ quan chức năng Trung Quốc bắt giữ trao trả, đẩy đuổi qua đường mòn biên giới về địa phương. Còn đến thời điểm cuối tháng 3-2017, toàn huyện có 168 lao động xuất cảnh sang lao động trái phép ở Trung Quốc và đã có 15 người bị phía Trung Quốc bắt giữ.

Theo Trung tá Bùi Quang Bình, Trưởng Công an huyện Đầm Hà thì người lao động địa phương xuất cảnh trái phép sang Trung Quốc làm thuê chủ yếu đi theo các con đường mòn ở khu vực Móng Cái, Bắc Phong Sinh (Hải Hà), Hoành Mô (Bình Liêu) và một số ít làm giấy thông hành tại Cửa khẩu Quốc tế Móng Cái với mục đích đi thăm thân, du lịch nhưng thực tế là đi lao động trái phép tại các xưởng sản xuất, các trang trại sản xuất nông, lâm nghiệp bên Trung Quốc. Nguyên nhân do phần lớn người dân sinh sống bằng nghề nông, lâm nghiệp tại các xã vùng cao, không có công ăn việc làm ổn định, điều kiện kinh tế gia đình khó khăn. Hiện nay, tình trạng cò mồi, môi giới đưa người đi lao động trái phép diễn ra rất phức tạp trong khi người lao động không hiểu hết những rủi ro như bị bắt giữ, bị đánh đập, ăn chặn tiền công... Trong năm 2015, Công an huyện Đầm Hà đã liên tiếp phá 2 vụ, bắt 4 đối tượng đang đưa gần 90 người dân ở các huyện Hải Hà, Đầm Hà, Tiên Yên vượt biên trái phép sang Trung Quốc. Trong đó, một vụ do 3 đối tượng người địa phương cầm đầu, đang đưa 75 người trên 2 xe ô tô thẳng tiến Lạng Sơn để tìm cách trốn sang Trung Quốc thì bị bắt. Một vụ bị bắt khi đang trên đường đi trốn sang Trung Quốc, do Vũ Thị Bốn, sinh năm 1955, lấy chồng người Trung Quốc và sinh sống tại Trung Quốc từ năm 1978 cầm đầu. Huyện đang tập trung tuyên truyền để người dân hiểu được những rủi ro khi lao động trái phép ở Trung Quốc, trong đó có việc vận động những người bị phía Trung Quốc bắt giữ, trao trả về đứng ra trực tiếp tuyên truyền.

Còn Đại tá Bùi Xuân Hợp, Phó Công an huyện Hải Hà thì cho biết: Lao động trái phép bên Trung Quốc tiềm ẩn rất nhiều rủi ro, nguy cơ mất an toàn rất cao. Năm 2016, tại huyện Hải Hà có 36 trường hợp bị lực lượng chức năng Trung Quốc bắt giữ, đến nay mới trao trả 17 người. Số còn lại hiện vẫn phải lao động công ích, chưa được trao trả. Cũng trong năm 2016, qua nắm bắt tình hình có nghi vấn 1 đối tượng tại xã Quảng Phong tổ chức môi giới dẫn người đi lao động trái phép bên Trung Quốc nhưng chưa ngăn chặn kịp thời. Trong số người đi lao động trái phép ở Trung Quốc đã có một số công dân của huyện phạm pháp tại Trung Quốc, trong đó có người phạm tội hình sự.

Nói về công tác kiểm soát, bắt giữ, xử lý tình trạng vượt biên, xuất cảnh sang lao động trái phép ở Trung Quốc, Trung tá Nguyễn Danh Thư, Phó đồn trưởng Đồn Biên phòng Cửa khẩu Quốc tế Móng Cái, cho biết: Với chức năng, nhiệm vụ của mình, đơn vị phối hợp với dân quân, công an tập trung tuyên truyền, xua đuổi những đối tượng tại khu vực vành đai biên giới và bắt giữ những đối tượng qua vành đai biên giới có ý định vượt biên trái phép. Đơn vị chưa bắt giữ được trường hợp nào tổ chức đưa người qua biên giới. Tuy nhiên, theo nhận định tình hình thì trong năm 2017, tình hình xuất nhập cảnh trái phép giảm hơn so với các năm trước, do mới đây Công an Biên phòng Trung Quốc thực hiện kế hoạch đấu tranh chống các loại tội phạm trong đó tập trung vào các đối tượng xuất nhập cảnh trái phép; cử các tổ gác 24/24 giờ tại các vị trí có thể nhập cảnh trái phép; tuyên truyền, treo băng zôn, khẩu hiệu giáp bờ sông biên giới và các bến xe về hoạt động xuất nhập cảnh trái phép; tăng cường công tác kiểm tra, bắt giữ, xử lý người xuất nhập cảnh trái phép tại các khu công nghiệp, nhà xưởng có người Việt Nam làm thuê. Những người Việt Nam có nhu cầu làm thuê tại Trung Quốc chuyển từ hình thức nhập cảnh trái phép sang hình thức nhập cảnh hợp pháp, làm giấy thông hành tại cửa khẩu khi sang Đông Hưng có đối tượng môi giới tổ chức đưa đón vào sâu nội địa Trung Quốc theo nhiều đường khác nhau. Trong quý 1 năm nay, các lực lượng chức năng phía Trung Quốc đã bắt giữ 1.431 người vi phạm quy định về nhập cảnh, trong đó có người có sổ thông hành nhưng đi quá địa bàn cho phép; người lao động tại các xưởng sản xuất không có hợp đồng với các chủ xưởng; cư trú bất hợp pháp tại các nhà xưởng hoặc có người không có giấy tờ tuỳ thân.